ChatGPT và cái giá của sự tiện lợi: Khi AI “hút cạn” nội dung trên Internet

Khi AI như ChatGPT mang đến câu trả lời nhanh chóng, người dùng được lợi, nhưng các nhà sáng tạo nội dung đang dần mất đi thu nhập, quyền sở hữu và cả vị trí trên Internet. Vụ kiện Ziff Davis có thể thay đổi luật chơi và thiết lập lại công bằng trong thời đại AI.

1. Trải nghiệm tiện lợi từ AI – Mặt sáng của công nghệ

Trí tuệ nhân tạo (AI), đặc biệt là các mô hình ngôn ngữ lớn như ChatGPT, đã và đang thay đổi cách con người tìm kiếm, tiếp cận và tiêu thụ thông tin. Chỉ cần gõ một câu hỏi, bạn có thể nhận được câu trả lời súc tích, mạch lạc, không cần lướt qua hàng loạt trang web, không bị làm phiền bởi quảng cáo hay điều hướng không mong muốn.

1.1 Vì sao người dùng yêu thích AI như ChatGPT?

Một số lý do giải thích vì sao người dùng chuyển từ Google Search sang ChatGPT:

• Tránh quảng cáo: Tính đến năm 2024, theo khảo sát của HubSpot, có đến 56% người dùng cảm thấy bị làm phiền bởi quảng cáo trên kết quả tìm kiếm.
  
• Tránh phân mảnh thông tin: Việc phải chọn lọc giữa hàng trăm kết quả khiến người dùng mất thời gian và dễ bị “lạc lối”.
  
• Trải nghiệm mượt mà: ChatGPT cung cấp câu trả lời được tổng hợp từ nhiều nguồn, giúp người đọc nắm ý chính nhanh chóng.

1.2 Lợi ích rõ rệt: không quảng cáo, không lan man

Điểm mạnh nhất của ChatGPT và các AI tương tự nằm ở khả năng cung cấp thông tin ngay lập tức. Bạn không cần phải mở nhiều tab, không cần đọc hàng ngàn từ để tìm một mẩu thông tin nhỏ. Điều đó khiến người dùng cảm thấy như thể AI đã “giải thoát” họ khỏi mê cung thông tin.

Tuy nhiên, có một câu hỏi đáng suy ngẫm: AI lấy thông tin từ đâu để trả lời bạn?

2. Mặt tối phía sau trải nghiệm lý tưởng

Những phản hồi mà bạn nhận được từ ChatGPT hay bất kỳ mô hình AI nào đều không đến từ chân không. Chúng được huấn luyện trên lượng dữ liệu khổng lồ – mà phần lớn trong số đó được trích xuất từ Internet, bao gồm cả những nội dung được bảo vệ bản quyền.

2.1 Dữ liệu nào đang nuôi sống trí tuệ nhân tạo?

Các mô hình AI học từ:

• Bài báo từ các tờ báo trực tuyến như NYTimes, BBC, Vietcetera, Tuổi Trẻ,…
  
• Bài blog cá nhân từ các chuyên gia trong lĩnh vực tài chính, y tế, công nghệ.
  
• Diễn đàn hỏi đáp như Reddit, StackOverflow, Quora.
  
• Các kho học thuật như Arxiv, Springer, JSTOR.

Vấn đề là: phần lớn dữ liệu này được thu thập mà không có sự đồng ý từ tác giả hoặc chủ sở hữu nội dung.

2.2 Không xin phép, không trả tiền: vấn đề đạo đức

Nhiều công ty AI cho rằng nội dung trên Internet là “của chung”, hoặc được xem như “dữ liệu đào tạo hợp lý”. Tuy nhiên:

• Các tác giả không nhận được khoản phí nào.
  
• Không có cơ chế gán nguồn, ghi công, hay thậm chí là xác nhận quyền sở hữu.

Trên thực tế, nếu một cá nhân sử dụng lại nội dung như vậy, họ có thể bị kiện vì vi phạm bản quyền.

2.3 Nội dung mất dần – sinh kế mờ nhạt

Khi người dùng không còn cần truy cập website gốc mà vẫn nhận được câu trả lời, lưu lượng truy cập sụt giảm. Và khi traffic giảm:

• Quảng cáo mất hiệu quả.
  
• Doanh thu giảm.
  
• Nguồn lực sáng tạo bị cắt giảm.

➤ Ai bị ảnh hưởng nhiều nhất?

• Các trang web chuyên sâu (hướng dẫn kỹ thuật, công thức nấu ăn, phân tích tài chính).
  
• Blogger độc lập.
  
• Nhiếp ảnh gia, họa sĩ cung cấp tài nguyên miễn phí.
  
• Diễn đàn chia sẻ tri thức cộng đồng như StackOverflow, nơi đã ghi nhận lượng người dùng giảm 17% trong năm 2024.

3. Vụ kiện Ziff Davis: Phát súng đầu tiên bảo vệ nội dung số

Trong bối cảnh AI phát triển vượt bậc, các nhà sáng tạo nội dung buộc phải đặt ra câu hỏi: “Ai bảo vệ quyền sở hữu nội dung của tôi trên Internet?” Và Ziff Davis – một trong những tập đoàn truyền thông lớn của Mỹ – đã trở thành bên đầu tiên hành động mạnh mẽ để đòi lại công bằng.

3.1 Ziff Davis là ai và vì sao họ khởi kiện?

Ziff Davis là tập đoàn sở hữu nhiều thương hiệu nội dung hàng đầu như PCMag, IGN, Mashable, Lifehacker – những trang web chuyên cung cấp đánh giá công nghệ, hướng dẫn sử dụng sản phẩm và mẹo vặt cho người dùng toàn cầu.

Vào tháng 4/2025, họ đã chính thức khởi kiện OpenAI vì cho rằng mô hình AI như ChatGPT đã thu thập trái phép hàng ngàn bài viết từ các trang thuộc sở hữu của họ để huấn luyện, mà không có sự cho phép hay thỏa thuận nào.

Điều khiến vụ kiện trở nên đáng chú ý là Ziff Davis yêu cầu:

• Xóa bỏ toàn bộ mô hình AI có sử dụng nội dung của họ.
  
• Bồi thường thiệt hại tài chính hàng trăm triệu USD do mất traffic, doanh thu quảng cáo và ảnh hưởng thương hiệu.

3.2 Những cáo buộc nghiêm trọng đối với OpenAI

Trong hồ sơ pháp lý, Ziff Davis đã chỉ ra một loạt hành vi được cho là vi phạm nghiêm trọng:

• Bỏ qua robots.txt: Đây là giao thức kỹ thuật để ngăn bot tự động crawl dữ liệu trên trang web. OpenAI bị cáo buộc cố tình lờ đi quy định này.
  
• Xóa siêu dữ liệu bản quyền khỏi nội dung gốc, khiến nội dung trở nên “vô chủ” trong mắt thuật toán.
  
• Không hề có thỏa thuận chia sẻ nội dung như những gì đã ký với các đơn vị khác như AP hay Axel Springer.

3.3 Thiệt hại không chỉ là con số

Không chỉ dừng lại ở khía cạnh pháp lý, vụ kiện còn phản ánh nỗi lo chung của toàn ngành nội dung số. Theo số liệu từ SimilarWeb, chỉ trong 1 năm qua:

Lượng truy cập đến các trang nội dung công nghệ, tin tức và hướng dẫn đã giảm 22,6%.

Ziff Davis cho biết họ đã phải:

• Cắt giảm nhân sự biên tập.
  
• Đóng băng một số chuyên mục.
  
• Mất đi hàng chục triệu lượt xem – đồng nghĩa với mất hàng triệu USD tiền quảng cáo.

Nỗi lo lớn nhất không phải là mất tiền, mà là mất sự tồn tại trong một không gian mà AI đang thống trị luồng thông tin.

4. Những ai đang bị bỏ lại phía sau?

Vụ kiện Ziff Davis đặt ra một câu hỏi lớn hơn: Trong cuộc đua AI, ai được bảo vệ và ai bị bỏ rơi?

4.1 Các “ông lớn” truyền thông bắt tay với AI

Các tổ chức truyền thông có quy mô lớn đã sớm nhìn thấy cơ hội từ AI và tiến hành đàm phán. Một số ví dụ tiêu biểu:

• The Associated Press: Đã ký thỏa thuận sử dụng nội dung để huấn luyện ChatGPT từ năm 2023.
  
• Financial Times và Vox Media: Cũng đạt được thỏa thuận chia sẻ dữ liệu có kiểm soát.
  
• Axel Springer: Chủ sở hữu của Business Insider và Politico đã ký thỏa thuận trị giá nhiều triệu USD với OpenAI vào cuối 2024.

Tuy nhiên, trong khi các “ông lớn” có thể đàm phán để thu về lợi ích, thì:

• Các nhà sáng tạo cá nhân,
  
• Blogger độc lập,
  
• Trang web nhỏ,

… không hề được mời vào bàn thương lượng.

Xem thêm: Meta và Tham vọng xây dựng Mạng xã hội AI

4.2 Nhà sáng tạo độc lập: “Con mồi” thầm lặng của AI

Họ là những người viết blog chuyên sâu, chia sẻ kiến thức thực tế trong ngành – từ công nghệ, sức khỏe, giáo dục đến đời sống – nhưng lại không có công cụ pháp lý để bảo vệ nội dung của mình.

Câu chuyện của nhiếp ảnh gia Tim Flach là ví dụ điển hình. Tác phẩm của ông bị AI sử dụng để huấn luyện mà không hề xin phép. Ông gọi hành động này là:

“Một loại ký sinh hút cạn sức sống từ vật chủ.”

Hệ sinh thái nội dung – nơi từng sản sinh ra các bài viết, hình ảnh, video mang tính chuyên sâu – đang dần bị hút cạn vì AI không có nghĩa vụ trả lại gì cả.

Và điều trớ trêu là: AI càng thông minh, các nhà sáng tạo lại càng trở nên yếu thế.

5. Kịch bản cho tương lai: Internet sẽ về đâu?

Vụ kiện Ziff Davis không chỉ là cuộc chiến pháp lý đơn thuần. Nó là hồi chuông cảnh tỉnh về tương lai của nội dung số: Liệu chúng ta đang xây dựng một Internet sống động hay biến nó thành kho dữ liệu cho máy học?

5.1 Nếu Ziff Davis thua kiện: Internet thành “kho mở”?

Kịch bản xấu nhất là: tòa án tuyên bố AI có thể sử dụng mọi nội dung công khai trên Internet để huấn luyện – mà không cần xin phép hay trả phí.

Điều này đồng nghĩa với:

• Nội dung gốc không còn giá trị thương mại vì AI đã “xào nấu” lại và cung cấp miễn phí.
  
• Các trang web nhỏ không trụ vững, dẫn đến sụp đổ hàng loạt.
  
• Người dùng chỉ tiếp cận những bản tóm tắt, mất đi chiều sâu, tính cá nhân và giọng văn độc đáo của từng tác giả.

Internet khi đó sẽ trở thành một bãi biển lặng gió, thiếu sự sống, thiếu những ý tưởng mới.

5.2 Nếu Ziff Davis thắng kiện: Xác lập nguyên tắc mới

Một chiến thắng cho Ziff Davis sẽ thiết lập một tiền lệ quan trọng:

• AI phải xin phép và trả phí sử dụng nội dung.
  
• Người sáng tạo có quyền chọn đồng ý hoặc từ chối việc sử dụng dữ liệu của mình.
  
• Luật chơi mới được hình thành, trong đó cả con người và công nghệ cùng tồn tại một cách công bằng.

Nó cũng mở đường cho sự phát triển của các công cụ kiểm soát bản quyền AI – chẳng hạn như đánh dấu nội dung bằng blockchain, cấp API giới hạn, hoặc thu phí theo lượt sử dụng dữ liệu.

6. Hướng đi nào để bảo vệ hệ sinh thái nội dung?

6.1 Cần có bộ tiêu chuẩn bản quyền mới cho thời đại AI

• Xác thực quyền sở hữu qua blockchain.
  
• Gắn watermark hoặc siêu dữ liệu chống thu thập.
  
• Thiết lập “chỉ số đạo đức AI” cho mỗi công cụ, giống như tiêu chuẩn carbon cho doanh nghiệp.

6.2 Người dùng cần thay đổi thói quen

• Truy cập trang web gốc khi tra cứu thông tin.
  
• Ủng hộ trực tiếp các nhà sáng tạo qua Patreon, Buy Me a Coffee,…
  
• Tìm hiểu nguồn gốc nội dung trước khi chia sẻ lại.

6.3 Doanh nghiệp AI nên chủ động minh bạch

• Thiết lập chương trình chia sẻ doanh thu giống YouTube cho nhà sáng tạo bị AI sử dụng nội dung.
  
• Cung cấp dashboard cho tác giả biết nội dung của mình đã bị sử dụng ra sao.
  
• Tích hợp tính năng “từ chối chia sẻ dữ liệu” trong các công cụ AI.

Kết luận: Đã đến lúc AI tôn trọng chất xám con người

Không thể phủ nhận lợi ích mà AI mang lại. Nhưng để công bằng, các công ty công nghệ cần thừa nhận rằng họ đang đứng trên vai những người sáng tạo nội dung.

• Nếu không còn ai viết bài, chụp ảnh, chia sẻ kinh nghiệm… AI cũng sẽ ngừng phát triển.
  
• Việc xây dựng một hệ sinh thái AI đạo đức là cần thiết hơn bao giờ hết.
  
• Và điều đó không thể đến từ một phía. Nó cần sự thay đổi từ cả người dùng, nhà sáng tạo lẫn doanh nghiệp công nghệ.
  

Xem thêm: ChatGPT không thể thay thế việc Học ngoại ngữ