Chatbot AI Sai Lệch Thông Tin: Cảnh Báo Trong Thời Đại Tin Giả

Người dùng ngày càng tin tưởng chatbot AI để kiểm chứng thông tin, nhưng nhiều chatbot lại lan truyền tin sai, gây hậu quả nghiêm trọng. Làm sao tránh rơi vào mê cung tin giả? Cùng CentriX tìm hiểu ngay!

1. Chatbot AI – Công Cụ Kiểm Chứng Hay Kẻ Tạo Nhiễu?

1.1 Sự Bùng Nổ Của Chatbot AI Trong Đời Sống Hiện Đại

Trong vài năm trở lại đây, chatbot trí tuệ nhân tạo (AI) như ChatGPT, Gemini, Grok… đang được sử dụng rộng rãi trong đời sống số. Với khả năng phản hồi nhanh, xử lý ngôn ngữ tự nhiên mượt mà và tích hợp vào nhiều ứng dụng, AI được kỳ vọng sẽ giúp con người tra cứu, kiểm chứng, và xử lý thông tin hiệu quả hơn bao giờ hết.

Theo thống kê của Statista, hơn 250 triệu người dùng toàn cầu đã tương tác với chatbot AI trong năm 2024, tăng 60% so với năm 2023.

1.2 Từ Kỳ Vọng Đến Lo Ngại – Người Dùng Đang Mất Phương Hướng

Tuy nhiên, khi chatbot AI ngày càng được sử dụng như công cụ kiểm chứng tin tức, nhiều chuyên gia đã cảnh báo về khả năng lan truyền thông tin sai lệch một cách tự tin của những công cụ này. Thay vì thừa nhận không biết, nhiều chatbot lại đưa ra phỏng đoán hoặc “chế” ra thông tin dựa trên dữ liệu không được xác thực.

2. Những Ví Dụ Thực Tế Về Chatbot AI Lan Truyền Thông Tin Sai

2.1 Cuộc Xung Đột Ấn Độ – Pakistan: AI Thổi Phồng Và Bịa Đặt

Trong cuộc xung đột căng thẳng kéo dài 4 ngày giữa Ấn Độ và Pakistan vào đầu năm 2025, hàng triệu người dùng tìm đến chatbot như Grok, ChatGPT và Gemini để kiểm chứng tin tức. Thật đáng tiếc, nhiều câu trả lời từ các chatbot này lại làm tăng thêm tình trạng hỗn loạn thông tin.

2.2 Sai Lầm Của Grok: Từ Video Cũ Thành Chiến Tranh Hiện Tại

Grok – chatbot AI do công ty xAI của Elon Musk phát triển – đã nhầm lẫn một đoạn video từ năm 2019 tại sân bay Khartoum, Sudan là tình huống tấn công tên lửa hiện tại của Pakistan. Điều nguy hiểm là Grok không nói đây chỉ là dự đoán mà khẳng định rất chắc chắn, khiến thông tin sai lệch lan truyền nhanh chóng trên mạng xã hội X.

2.3 Gemini Và Vụ Hình Ảnh Giả Tại Uruguay

Trong một vụ việc khác tại Uruguay, các kiểm chứng viên của AFP đã thử nghiệm Gemini của Google bằng cách đưa vào một hình ảnh do AI tạo ra. Kết quả: chatbot xác nhận đó là ảnh thật, thậm chí còn “bịa thêm” thông tin chi tiết về địa điểm và danh tính nhân vật trong ảnh.

2.4 Chatbot Xác Nhận “Rắn Khổng Lồ Amazon”: Chuyện Thật Như Đùa

Grok còn đưa ra kết luận rằng một video giả về “rắn khổng lồ bơi trên sông Amazon” là “hoàn toàn có thật” và trích dẫn những “cuộc thám hiểm khoa học” chưa từng tồn tại để củng cố cho thông tin sai lệch đó. Điều này cho thấy nguy cơ AI tưởng tượng và hợp lý hóa tin giả để thuyết phục người dùng.

3. Vì Sao AI Lại Đưa Ra Thông Tin Sai Lệch?

3.1 Thuật Toán Suy Đoán Và “Ảo Tưởng Về Sự Thật”

Một trong những lý do khiến chatbot AI dễ tạo ra thông tin sai là cơ chế hoạt động dựa trên xác suất ngôn ngữ, chứ không phải hiểu biết thực sự. Thay vì trả lời “Tôi không biết”, chúng có xu hướng tạo ra nội dung có vẻ đúng dựa trên dữ liệu huấn luyện.

3.2 Thiếu Thốn Dữ Liệu Kiểm Chứng Và Sai Lệch Hệ Thống

Các mô hình AI thường được huấn luyện từ hàng tỷ câu trên internet – nơi tồn tại cả thông tin đúng và sai. Khi thiếu bộ lọc kiểm chứng mạnh mẽ, AI sẽ hấp thu cả tin giả và lặp lại chúng như một sự thật.

Theo báo cáo của NewsGuard, trong 100 lần thử nghiệm với các chatbot AI nổi tiếng, có đến 80 lần chúng đưa ra thông tin sai hoặc thiếu kiểm chứng.

3.3 Giảm Đầu Tư Con Người – Tăng Lệ Thuộc AI

McKenzie Sadeghi – chuyên gia từ NewsGuard – cảnh báo rằng nhiều nền tảng công nghệ lớn đang cắt giảm đội ngũ kiểm chứng con người để thay thế bằng AI. Trong khi đó, chính những AI này lại không thể phân biệt tin thật – giả trong các tình huống khẩn cấp.

4. Hệ Lụy Nghiêm Trọng Khi Người Dùng Quá Tin Vào AI

4.1 Tin Giả Lan Truyền Nhanh Chóng Nhờ AI “Hợp Thức Hóa”

Khi AI khẳng định thông tin sai với ngôn ngữ tự tin, người dùng dễ tin tưởng mà không nghi ngờ. Điều này khiến tin giả được “hợp thức hóa”, thậm chí trở thành nguồn dẫn chứng cho các trang mạng khác.

Một khảo sát từ Pew Research năm 2024 cho thấy 46% người Mỹ đã từng chia sẻ thông tin sai lệch mà họ tin là đúng do được chatbot xác nhận.

Xem thêm: Nhà máy AI và Khủng hoảng Năng lượng thông tin dữ liệu

4.2 Mô Hình Ghi Chú Cộng Đồng Liệu Có Đáng Tin?

Meta đã ngừng hợp tác với bên thứ ba trong kiểm chứng và chuyển sang mô hình “Community Notes” – nơi người dùng tự xác thực cho nhau. Tuy nhiên, trong môi trường chính trị phân cực và giả mạo tràn lan, cách làm này bị đánh giá là thiếu hiệu quả và dễ bị thao túng.

4.3 Nguy Cơ AI Bị Lợi Dụng Cho Các Mục Đích Đen Tối

Trong môi trường không được kiểm soát, AI có thể bị lợi dụng để:

• Tạo ra nội dung giả mạo hoặc deepfake.
  
• Thúc đẩy tuyên truyền sai lệch, gây chia rẽ cộng đồng.
  
• Tiến hành lừa đảo thông tin, lộ lọt dữ liệu cá nhân.

5. Cần Gì Để AI Trở Thành “Người Gác Cổng Sự Thật”?

5.1 Tái Đầu Tư Vào Kiểm Chứng Con Người

Không AI nào có thể thay thế hoàn toàn vai trò của các chuyên gia, nhà báo, và kiểm chứng viên. Cần khôi phục lại các chương trình xác minh bên thứ ba để tạo lớp bảo vệ đáng tin cậy trước khi thông tin được lan truyền.

5.2 Minh Bạch Nguồn Dữ Liệu Và Thuật Toán AI

Các công ty AI cần công khai:

• Nguồn dữ liệu huấn luyện.
  
• Cách xử lý tin nóng, tin chưa xác thực.
  
• Cơ chế để người dùng báo cáo sai lệch và phản hồi lỗi.

Một số dự án mã nguồn mở như Hugging Face đang hướng đến minh bạch dữ liệu và mô hình, là ví dụ tích cực cho ngành.

5.3 Vai Trò Của Chính Sách Và Cơ Quan Quản Lý

Các tổ chức như EU, UNESCO và Liên Hợp Quốc đã kêu gọi tạo hành lang pháp lý về AI, trong đó có quy định nghiêm ngặt về trách nhiệm khi AI phát tán tin sai. Các quốc gia như Canada và Úc đã đi đầu trong ban hành đạo luật AI có trách nhiệm.

6. Kết Luận: Chatbot AI – Tiện Ích Hay Con Dao Hai Lưỡi?

Chatbot AI là công cụ hữu ích nếu được sử dụng đúng cách. Nhưng khi con người lạm dụng hoặc đặt niềm tin tuyệt đối, AI có thể trở thành tác nhân lan truyền sai lệch và gây rối loạn thông tin.

Người dùng cần học cách sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ, không phải nguồn chân lý tuyệt đối. Song song đó, các doanh nghiệp và chính phủ cần đảm bảo AI vận hành có kiểm soát, minh bạch và có trách nhiệm.

Hãy là người tiêu dùng thông minh trong kỷ nguyên số. Trước mỗi thông tin, dù do con người hay máy móc cung cấp, hãy đặt câu hỏi: “Liệu đây có phải là sự thật?”

Xem thêm: Google ra mắt Mô hình mới Gemma 3n